ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 6، شهریور 1402 ، شماره پی در پی 88

واکاوی تنشهای موجود در فضای تأثیرگذار بر اشعار منوچهر آتشی بر اساس نظریۀ اضطراب بنیادین (اساسی) کارن هورنای

صفحه (274 - 257)
ندا یانس ، ابراهیم رحیمی زنگنه (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1401

چکیده

زمینه و هدف: منوچهر آتشی را میتوان از شاعران بنام عرصۀ ادبیات معاصر به شمار آورد که تا کنون جنبه ها و زوایای گوناگونی از شعر او مورد تحقیق و بررسی قرار نگرفته است. بررسی و تحلیل اشعار آتشی از جنبۀ نقد روانشناسانه بر مبنای نظریات روانشناسی معاصر، از جمله نظریۀ کارن هورنای که ارتباط تنگاتنگ اثر ادبی با روحیات شاعر و محیط اجتماعی را میتواند بخوبی آشکار کند، هدف اصلی پژوهش پیش ‌رو است. بررسی این موضوع، دریچه ای نو برای شناخت و شناساندن سروده های این شاعر برجسته بر علاقه مندان و منتقدان خواهد گشود.

روش مطالعه: روش پژوهش پیش ‌رو توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و شیوۀ سندکاوی است که در آن نمونه های مورد بررسی از مجموعه اشعار منوچهر آتشی به شیوۀ تصادفی انتخاب شده است.

یافته ها: محیط اجتماعی و جهان پیرامون و روابط انسان با اطرافیان میتواند در ایجاد احساس ترس، اضطراب و ناکامی مؤثر باشد؛ احساساتی که در نظریۀ روانشناسی هورنای با عنوان اضطراب بنیادین مورد توجه قرار گرفته است. یافته های پژوهش پیش ‌رو نشان میدهد جهان معاصر، مظاهر پیشرفتهای صنعتی، مرگ عزیزان و ناکامی در عشق همگی از جمله عوامل مؤثر در ایجاد حس اضطراب در سروده های منوچهر آتشی است.

نتیجه گیری: ترس، اضطراب و سازوکارهای دفاعی در مقابل آن، بصورت انزوا، عزلت، گوشه گیری، پناه بردن به دنیای آرمانی و خلق خودانگارۀ آرمانی، تحیّر فلسفی و اعتراض طبق نظریۀ روانشناسی کارن هورنای در اشعار و سروده های منوچهر آتشی قابل مشاهده است.

کلمات کلیدی
ادبیات معاصر , اضطراب بنیادین , کارن هورنای , منوچهر آتشی , نقد روانشناسی.

• آتشی. منوچهر (1388). مجموعه اشعار. چاپ دوم. تهران: نگاه.
• اسکارپیت. روبر (1386). جامعه شناسی ادبیات. ترجمۀ مرتضی کتبی. تهران: سمت، ص 59.
• تاجدینی. محمدرضا (1384). «منوچهر آتشی؛ سیمای جنوب». ماهنامۀ حافظ. شمارۀ 22. ص 48.
• حاتمی. حافظ و دیگران (1400). «شعری بینام؛ شعر بیتاریخ: عنوان و عنوانشناسی سروده های منوچهر آتشی». فنون ادبی. (36) 13، صص 31 ـ 48.
• دیچز. دیوید (1379). شیوه های نقد ادبی. ترجمۀ محمدتقی صدقیانی و غلامحسن یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی، ص 211.
• رضایی. محمدعلی و دیگران (1399). «بازنمایی اضطراب شخصیتی بر اساس نظریۀ کارن هورنای در رمان جزیرۀ سرگردانی سیمین دانشور». فصلنامۀ علمی جستارنامۀ ادبیات تطبیقی. (12) 4، صص 87 ـ 115.
• رضایی. محمدعلی و دیگران (1399). «تحلیل روانکاوانۀ شخصیت دو قهرمان زن و مرد در رمان سووشون بر مبنای نظریۀ عصبیت کارن هورنای». پژوهشنامۀ بین‌رشته ای ادبی؛ پژوهشگاه علوم انسانی مطالعات فرهنگی. (4) 2، صص 191 ـ 220.
• زرقانی. مهدی (1387). چشم‌انداز شعر معاصر ایران. تهران: ثالث، ص 613.
• سیاسی. علی‌اکبر (1385). نظریه های شخصیت. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ص 128.
• شولتز. دوان و دیگران (1390). نظریه های شخصیت. ترجمۀ یحیی سید محمدی. تهران: ویرایش، صص 174 ـ 176. 60.
• عالی عباس‌آبادی. یوسف (1387). «شعر منوچهر آتشی و جایگاه اسطوره در آن». پژوهشنامۀ ادب غنایی. (11) 6، صص 131 ـ 152.
• فروم. اریک (1374). بحران روانکاوی. ترجمۀ اکبر تبریزی چاپ پنجم، تهران: فیروز. ص 58.
• فیست. جس و گریگوری (1391). نظریه های شخصیت. ترجمۀ یحیی سید محمدی. ویرایش هفتم. تهران: روان، صص 197 ـ 198.
• لاندین. رابرت دبیلو (1378). نظریه ها و نظامهای روانشناسی. ترجمۀ یحیی سیدمحمدی، تهران: ویرایش. ص 298.
• نیکزاد. محمود (1391). فرهنگ جامع روانشناسی. دوجلد. تهران: مؤسسۀ کیهان، ص 367.
• نیکوبخت. ناصر و سلامت آذر. رحیم (1398). «تحلیل درد و رنج بشری در اشعار منوچهر آتشی». دوفصلنامۀ علمی ـ پژوهشی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی. واحد فسا. (29) 10، صص 171 ـ 197.
• ورنون. نوردیی و کالوین. هال (1379). راهنمای زندگینامه و نظریه های روانشناسان بزرگ. ترجمۀ احمد به پژوه و رمضان دولتی. تهران: تربیت، ص 83.
• هورنای. کارن (1384). شخصیت عصبی زمانۀ ما. ترجمۀ محمد جعفر مصّفا. چاپ دوم. تهران: 50-94-31-32.
• هورنای. کارن (1387). عصبیت و رشد آدمی. هورنای. کارن محمدجعفر مصفا. چاپ چهارم. تهران: بهجت.
• هورنای. کارن (1389). تعارضهای درونی ما. ترجمۀ مریم وتر، تهران: علم، صص 48 ـ 49.
• هورنای. کارن (1396). تضادهای درونی ما. ترجمۀ محمدجعفر مصفا، چاپ ششم. تهران: بهجت، صص 55- 10 ـ 7 ـ 148.
• یاحسینی. سید قاسم (1382). آتشی در مسیر زندگی. بوشهر: شروع، ص 32.